Οι αναρχικές ιδέες στον Πύργο και την Ηλεία

Από το Ένατο Κεφάλαιο του έργου “Για μια ιστορία του Αναρχικού Κινήματος του Ελλαδικού Χώρου”. Ολόκληρο το έργο δημοσιεύεται στην ιστοσελίδα http://ngnm.vrahokipos.net
Η εμφάνιση των αναρχικών και επαναστατικών ιδεών στον Πύργο και στη γύρω περιοχή, άρχισε από τη δεκαετία του 1880. Kάτω από την επίδρασή τους, αρκετοί ήσαν οι δυναμικοί και, αρκετές φορές, βίαιοι αγώνες των χωρικών εναντίον των τοκογλύφων, των μεγαλεμπόρων και του κράτους. Τον Μάρτιο του 1885, άρχισε να κυκλοφορεί στον Πύργο η τρισεβδομαδιαία εφημερίδα «Φίλος του Λαού», η οποία ήταν αντίθετη με σχεδόν όλο το τοπικό και γενικότερο πολιτικό φάσμα της εποχής. Καλούσε το λαό να μη τους ψηφίζει και να αντιστέκεται. Στην εφημερίδα δεν αναγραφόταν ο εκδότης ή οι συντάκτες ενώ η διανομή της γινόταν δωρεάν. Το γεγονός αυτό έκανε πολλούς να πιστεύουν ότι η εφημερίδα χρηματοδοτείτο και κυκλοφορούσε από αντιπολιτευόμενους στον τότε πρωθυπουργό Χαρίλαο Τρικούπη κύκλους.


Tον Φεβρουάριο του 1888, στα Λεχαινά Hλείας σημειώθηκε και μια ένοπλη επίθεση ενάντια σε χωροφύλακες. Στη μάχη που ακολούθησε, σκοτώθηκε ο χωρικός, Aθανάσιος Nτούνιας, και τραυματίστηκε άλλος ένας. H χωροφυλακή και το κράτος επέβαλαν καθεστώς τρομοκρατίας στα Λεχαινά και τα γύρω χωριά.


Οι αναρχικές ιδέες ίσως να διαδόθηκαν στην περιοχή του Πύργου και από Ιταλούς εργάτες, οι οποίοι αποτελούσαν σχεδόν την πλειοψηφία των εργατών που κατασκεύασαν το σιδηροδρομικό δίκτυο της Πελοποννήσου (η κατασκευή τελείωσε το 1891). Από διάφορες αναφορές σε εφημερίδες της εποχής, συμπεραίνουμε ότι είχαν σημειωθεί αρκετά εργατικά ατυχήματα, αλλά και ληστείες σε βάρος των Ιταλών εργατών, από Έλληνες κατοίκους της Ηλείας. Μάλιστα, ένας Ιταλός εργάτης δολοφονήθηκε, προφανώς με κίνητρο τη ληστεία, στις 24 Απριλίου 1891.
Στις 10 Οκτωβρίου 1892, ιδρύθηκε στον Πύργο ο πολιτικός και πολιτιστικός σύλλογος «Η Αδελφότης».
Εκείνη την εποχή, ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα που αντιμετώπιζε ο λαός ήταν η βαριά φορολογία και αρκετές ήταν οι κινήσεις, στάσεις και εξεγέρσεις εναντίον της φορολογίας. Οι κρατικοί εισπράκτορες που περιόδευαν τα χωριά για να συγκεντρώνουν τους φόρους ήταν το φόβητρο των κατοίκων. Η πείνα και η δυστυχία στην Ηλεία είχε φτάσει σε μεγάλο βαθμό, όχι μόνο λόγω της φορολογίας, αλλά και, επίσης, της φτηνής πώλησης της σταφίδας. Στις 16 Φεβρουαρίου και 12 Σεπτεμβρίου 1893, έγιναν μεγάλα και μαχητικά συλλαλητήρια στην πόλη του Πύργου. Στο συλλαλητήριο της 12 Σεπτεμβρίου 1893 εγκρίθηκε ψήφισμα προς τον αντιβασιλέα, το οποίο ανέφερε: α) να ρυθμιστεί νομοθετικά το σταφιδικό ζήτημα γιατί ο λαός της Ηλείας είχε εξαθλιωθεί οικονομικά και βρισκόταν συνεχώς στο χρέος, β) να ανασταλεί η είσπραξη των καθυστερημένων φόρων και να γίνει ενέργεια προς την Εθνική Τράπεζα να αναστείλει τις καταδιώξεις των οφειλετών, γ) να εισακούσει η Τράπεζα τις ευχές του τόπου και δ) να εκλεγεί επιτροπή στην οποία να ανατεθεί η διαβίβαση του ψηφίσματος. Αμέσως μετά ορίστηκε επιτροπή από τους Θαλλή Θεοδωρίδη, Αριστείδη Παναγιωτόπουλο, Νικόλαο Βέργο, Χαράλαμπο Γκάβα και Χρήστο Μαρκόπουλο.
Ένα άλλο χαρακτηριστικό γεγονός αναφέρει στις 2 Ιουνίου 1893 η εφημερίδα «Παλιγγενεσία», σύμφωνα με το οποίο οι άντρες, για να αποφύγουν την καταδίωξη των φοροεισπρακτόρων, ντύνονταν με γυναικεία ρούχα και πήγαιναν στα κτήματά τους να εργαστούν!
Οι κρατικοί κλητήρες και διάφορα όργανα της τάξης αντιμετωπίζονταν πάντα ως δημόσιος κίνδυνος από το λαό. Στις 21 Σεπτεμβρίου 1893, σημειώθηκε εγκληματική επίθεση από κλητήρα στον Πύργο, με θύμα το δικηγόρο και συντάκτη της εφημερίδας «Πατρομυνέτα» (η οποία άρχισε να εκδίδεται το 1890), Γκριμούτη. Σύμφωνα με ανταπόκριση της πατρινής εφημερίδας «Πελοπόννησος» στις 22 Σεπτεμβρίου 1893, το όργανο αυτό της τάξης, ο αστυνομικός κλητήρας Σμυρνιώτης, έστησε ενέδρα στο θύμα του και τον τραυμάτισε με μαχαίρι και έπειτα κρύφτηκε στο σπίτι του δημάρχου Κρεστενίτη. Αιτία της επίθεσης ήταν η δήθεν εμπάθεια του θύματος προς την αστυνομική αρχή. Ο Γκριμούτης ήταν έντιμος, αγαθός και αγαπητός στην κοινωνία του Πύργου και η δολοφονία του προκάλεσε μεγάλη αγανάκτηση στους κατοίκους του Πύργου. Η δίκη του δράστη έγινε στις 19 Μαίου 1894 στο Κακουργιοδικείο Πάτρας.
Στις 13 Δεκεμβρίου 1893, στο χωριό Κρεκούκι του Δήμου Ολυμπίων σημειώθηκε συμπλοκή μεταξύ χωρικών και αστυνομικών κλητήρων, με τραυματισμούς και από τα δύο μέρη. Ο νομάρχης Αχαιοήλιδας και ο ανώτερος στρατιωτικός επόπτης πήραν μέτρα για την καταδίωξη των υπευθύνων και την επαναφορά της τάξης.
Όπως είπαμε πριν, στις 12 Σεπτεμβρίου 1893 έγινε στον Πύργο μεγάλο αντιφορολογικό και σταφιδικό συλλαλητήριο και επιδόθηκε στον αντιβασιλέα σχετικό ψήφισμα. Μεταξύ των αιτημάτων ήταν και η αναβολή της συγκέντρωσης των φόρων των οποίων η καταβολή είχε καθυστερήσει. Η προθεσμία καταβολής των φόρων έληγε στις 6 Φεβρουαρίου 1894 και επικρατούσε ανησυχία στους χωρικούς που σκέφτονταν τις ενδεχόμενες καταδιώξεις. Αποφάσισαν, λοιπόν, να κατέβουν στον Πύργο σε ειρηνικό συλλαλητήριο. Το συλλαλητήριο αυτό έγινε στις 16 Φεβρουαρίου 1894, όπου και συντάχτηκαν επιστολές προς τον βασιλιά, ζητώντας του να μεριμνήσει για την αναστολή των φόρων, γιατί μέχρι τότε καμία απόφαση δεν είχε παρθεί για το ζήτημα αυτό. Η επιθυμία τους αυτή ήλπιζαν να πραγματοποιηθεί γιατί δεν απέβλεπε στην κατάργηση των φόρων, αλλά στην αναστολή τους. Τις επιστολές τις υπέγραψαν διάφορα άτομα από όλες τις κομματικές μερίδες.


Η εφημερίδα «Έλεγχος» ανέφερε ότι ο βασιλιάς είχε υποβάλει τις απαραίτητες προτάσεις του για το ζήτημα αυτό, αλλά η κυβέρνηση δεν είχε κάμει τίποτε παραπάνω από μια απλή αναφορά του θέματος στη βουλή. Επίσης, κατά μία πληροφορία, στο συλλαλητήριο αυτό συμμετείχε και η Σοσιαλιστική Aδελφότητα Πάτρας και ανάμεσα στους ομιλητές ήταν και ο αναρχικός Δημήτρης Mπαντούνας.
Τα αγροτικά ζητήματα στην Ηλεία ήσαν την εποχή αυτή τα πιο φλέγοντα. Στις 12 Δεκεμβρίου 1894, έκαναν μεγάλη διαδήλωση στον Πύργο περίπου 300 κάτοικοι της Βαρβάσαινας, οι οποίοι διαδήλωσαν από την κεντρική αγορά προς το Υποταμείο για να διαμαρτυρηθούν για τις συλλήψεις συμπολιτών τους για οφειλές προς το δημόσιο, ζητώντας την αποφυλάκισή τους. Τα γεγονότα αυτά ήσαν επακόλουθα της δυστυχίας και της απόγνωσης των κατοίκων.
Αλλά, παρά το ότι είχαν προηγηθεί αρκετά συλλαλητήρια με ψηφίσματα προς το βασιλιά, το ζήτημα των φόρων εξακολουθούσε να εκκρεμεί. Η κυβέρνηση δεν είχε πάρει καμία διαφωτιστική απόφαση για τους κατοίκους της Ηλείας. Για το λόγο αυτό, στις 14 Δεκεμβρίου 1894, έγινε ένα ακόμα συλλαλητήριο στον Πύργο, με τη συμμετοχή πλήθους κόσμου. Οι διαδηλωτές ζήτησαν από την κυβέρνηση να πάρει θέση στο ζήτημα της αναβολής της πληρωμής των φόρων προς ανακούφιση των «πεινόντων κατοίκων». Αυτή τη φορά, η κυβέρνηση έδειξε ενδιαφέρον και ο πρωθυπουργός αντάλλαξε πολλά τηλεγραφήματα με το δήμαρχο Πύργου. Το περιεχόμενο, όμως, των τηλεγραφημάτων κρατήθηκε μυστικό από τη δημοσιότητα.
Στις 4 Ιανουαρίου 1895 ακολούθησαν νέα συλλαλητήρια για το σταφιδικό ζήτημα, στα χωριά του Πύργου Κολλύρι και Λαμπέτι. Οι χωρικοί, μαζεύτηκαν με κωδωνοκρουσίες στην αγορά και εκδίωξαν με τη βία τους κυβερνητικούς υπαλλήλους που μετέβησαν εκεί για τη «βεβαίωση του φόρου». Οι υπάλληλοι παραπονέθηκαν στη Νομαρχία Αχαιοήλιδας, δηλώνοντας ότι αδυνατούν να μεταβούν και σε άλλα χωριά επειδή ήταν κοινή απόφαση των σταφιδοπαραγωγών να μη τους δεχτούν. Μετά από όλα αυτά, ο αντιεισαγγελέας Βερούτσος, με τον ανακριτή Σαρρηϊωάννου, πήγαν στο Λαμπέτι και στο Κολλύρι για ανακρίσεις, επειδή η στάση των χωρικών χαρακτηρίστηκε ως «στάση κατά του νόμου». Εξακολούθησε, όμως, να επικρατεί αναβρασμός μεταξύ των κατοίκων των γύρω χωριών και η απόφασή τους ήταν να μην υποκύψουν. Κατά το πρώτο δεκαήμερο του Ιανουαρίου 1895, σημειώθηκε (παροδική) ανατίμηση της σταφίδας. Οι κάτοικοι πανηγύριζαν.
Η εφημερίδα «Παλιγγενεσία» έγραφε πανηγυρικά: «Θαύμα αληθές τελείται εις τας σταφιδοφόρους επαρχίας. Κατά τας ληφθείσας χθες τηλεγραφικάς ειδήσεις ένθα η τιμή της σταφίδος το Σάββατον έκλεισεν εις τας 145-150 δρχ., ήνοιξε χθες εις τας 160 συνεπεία υποταζομένης τιμής εις την αλλοδαπήν και μέχρι της εσπέρας έφθασε τας 190 δρχ. ουδενός προθυμοποιουμένου να πωλήση εις την τιμήν ταύτην…»
Παρ΄ όλα αυτά, όμως, η κρίση της σταφίδας άρχισε να γίνεται όλο και πιο έντονη. Τα χωριά γύρω από τον Πύργο άρχισαν να επαναστατούν. Συνεννοήθηκαν μεταξύ τους και αποφάσισαν να μη δέχονται τους δικαστικούς κλητήρες όταν πήγαιναν να κοινοποιήσουν έστω και ένα απλό δικόγραφο. Το ζήτημα αυτό ανησύχησε περισσότερο τους δανειστές και τους τοκογλύφους. Επίσης, αποφάσισαν να μη δίνουν σταφιδόκαρπο στους δανειστές. Η κατάσταση στην Ηλεία είχε φτάσει στο δυσκολότερο σημείο της. Η δημόσια τάξη διασαλεύτηκε επικίνδυνα. Το όνομα της Ηλείας βρισκόταν καθημερινά στο επίκεντρο των ειδήσεων των αθηναϊκών εφημερίδων όπου άρχισε να… «επισείεται ως απειλήν εις τας όψεις της κυβερνήσεως». Ο λαός δεν κρατιόταν. Δεν μπορούσε πλέον να κάνει υπομονή με την κατάσταση που είχε δημιουργήσει η κρίση της σταφίδας, αλλά περισσότερο η τοκογλυφία.


Η τοπική εφημερίδα «Αυγή», του Κ. Δ. Βαρουξή, υποστήριζε τον αγώνα αυτό, όχι ως αντιπολιτευόμενη, αλλά γιατί ο αγώνας των αγροτών της Ηλείας ήταν δίκαιος. Έγραφε, μεταξύ άλλων: «…ο λαός της Βαρβασαίνης, ο πρωταγωνιστής εις τον κατά της τοκογλυφίας πόλεμον, αναγγέλει μετά σεβασμού προς τις αποφάσεις που τον ώθησαν ουχί αντιπολιτευτικός σκοπός, αλλά πείνα και απόγνωσις. Δεν είναι λοιπόν εχθρός της Κυβερνήσεως. Τουναντίον θέλει να προκαλέση την πρόνοιαν αυτής…»
Η ανυπακοή, η βία και η αντίσταση προς τους εκπρόσωπους του κράτους ήταν καθημερινά, σχεδόν, φαινόμενα αυτήν την εποχή. Ένα σοβαρό επεισόδιο διασάλευσης της τάξης σημειώθηκε στις 7 Μαΐου 1895 στη Γαστούνη, όταν πολίτες επιτέθηκαν εναντίον στρατιωτικής δύναμης για να ελευθερώσουν κάποιο φυγόδικο που είχε συλληφθεί. Οι περισσότεροι από τους πολίτες αυτούς ήσαν συγγενείς του φυγόδικου. Αμέσως ειδοποιήθηκε ο αστυνόμος Αμαλιάδας και έστειλε πέντε άνδρες με τον υπαστυνόμο για να προσφέρει βοήθεια. Οι συγγενείς του φυγόδικου, όμως, αντιστάθηκαν και επιτέθηκαν εναντίον της στρατιωτικής δύναμης και την πολιόρκησαν μέσα στο αστυνομικό τμήμα. Με την κατάσταση αυτή, έφτασε και άλλος αξιωματικός από την Αμαλιάδα με όλη τη στρατιωτική δύναμη, ενώ ειδοποιήθηκαν και τα αστυνομικά τμήματα Μυρτουντίων και Πύργου και έφτασαν προς βοήθεια με όλη τη δύναμη των ανδρών τους. Μετά από όλη αυτή την κινητοποίηση, κατορθώθηκε, τελικά, η απελευθέρωση των πολιορκούμενων από τους συγγενείς του φυγόδικου.
Μετά την αντίσταση των κατοίκων της Ηλείας για το σταφιδικό ζήτημα και τους φόρους, οι δανειστές άρχισαν να υποχωρούν και να συμβιβάζονται. Κάποιοι εμποροδανειστές πρότειναν ένα δίκαιο διακανονισμό των χρεών με τους χρεοφειλέτες. Μια από τις παραχωρήσεις που έκαναν ήταν ότι πλήρωναν τη σταφίδα προς 130 δρχ. (τη χιλιάδα). Επίσης, στο χωριό Κολλύρι, μερικοί δανειστές δέχθηκαν το διακανονισμό με την επιτροπή του χωριού.
Όμως, παρά τις διάφορες συμφωνίες των χωρικών και των σταφιδεμπόρων για την πώληση της σταφίδας, το ζήτημα αυτό δεν είχε ακόμη λυθεί. Οι χωρικοί διεκδικούσαν το συμφέρον τους. Στις 13 Αυγούστου 1895, περίπου 150 κάτοικοι του χωριού Κολλύρι συγκεντρώθηκαν στην εκκλησία του χωριού και ορκίστηκαν μπροστά στον παπά ότι θα αρνηθούν να πληρώσουν τα χρέη τους. Όσοι χωρικοί έλλειπαν από την ορκωμοσία επειδή εργάζονταν, ορκίστηκαν την άλλη μέρα. Ταυτόχρονα, ορίστηκε και επιτροπή από τους ζωηρότερους του χωριού, οι οποίοι αποφάσισαν να περιφρουρήσουν με τα όπλα τους τα κτήματα εναντίον κάθε απόπειρας αρπαγής του σταφιδόκαρπου από τους δανειστές και τους εμπόρους.


Την ίδια μέρα αυτή, στην πόλη του Πύργου σημειώθηκε ένα άλλο επεισόδιο, όταν ο κλητήρας, Β. Γκολφινόπουλος, συνέλαβε χωρικό από τη Βαρβάσαινα και τον οδήγησε με συνοδεία τριών αστυνομικών στα γραφεία του δανειστή του. Το γεγονός αυτό πήρε διαστάσεις και απειλήθηκαν δραματικές σκηνές μεταξύ χωρικών και αστυφυλάκων. Πλήθος χωρικών πήγαν να ελευθερώσουν τον κρατούμενο με τη βία. Αμέσως, όμως, έφτασαν πολλοί αστυφύλακες για ενίσχυση και ακολούθησαν επεισόδια που κατέληξαν σε συλλήψεις των πρωταιτίων, 4-5 πολιτών, οι οποίοι και αντιστάθηκαν στις αρχές. Από στιγμή σε στιγμή αναμένονταν και πυροβολισμοί. Η οργή και οι φωνές έφθασαν στο κατακόρυφο. Η σκηνή αυτή διήρκησε αρκετή ώρα και οι πολίτες έσκισαν τα ρούχα των αστυφυλάκων και τους έσπρωξαν, καταφέρνοντας, τελικά, να απελευθερώσουν τους συγχωριανούς τους. Τα κοντινά καταστήματα έκλεισαν και οι έμποροι έφυγαν φοβισμένοι. Σε λίγο κατέφθασε στον τόπο των γεγονότων ο αστυνόμος Φ. Οικονόμου και οι διαδηλωτές ηρέμησαν.
Λίγο αργότερα, όμως, ένα άλλο επεισόδιο σημειώθηκε έξω από τον Πύργο, όταν χωρικοί απελευθέρωσαν κρατούμενο συγχωριανό τους και έδιωξαν τον κλητήρα Καλότυχο, τον οποίον δεν μπόρεσαν να συλλάβουν.
Στο μεταξύ, τον Μάιο του 1894 ιδρύθηκε στον Πύργο η Σοσιαλιστική Λέσχη, μετά από επίσκεψη στην πόλη και ομιλία του Σταύρου Καλλέργη («Πελοπόννησος», φ. 768, 29 Μαΐου 1894). Κατά άλλους (Π. Νούτσος «Η σοσιαλιστική σκέψη στην Ελλάδα») η σοσιαλιστική κίνηση στον Πύργο άρχισε το 1892.
Οι χωρικοί της Βαρβάσαινας ήσαν πρωταίτιοι διαφόρων στάσεων, διαδηλώσεων και επεισοδίων για να επιτυγχάνουν δίκαιη λύση στα διάφορα αιτήματά τους. Μετά από συνάντησή τους με τους τοκιστές Ψημμένο και Τριπόδη, ζήτησαν προθεσμία δέκα χρόνων για να παραταθεί η πληρωμή, αλλά οι τοκιστές την απέρριψαν. Έτσι, στις 13 Αυγούστου 1895, συντάχθηκε στη Βαρβάσαινα μια δήλωση, σύμφωνα με την οποία: «Αποφασίσαμε ομοφώνως ίνα ζητήσωμεν δια της παρούσης μας την απόσβεσιν των τόκων των τεσσάρων ετών καθ’ α κατεστράφη και εξεφτελίσθη το μόνον προϊόν μας, τα δε αναπομείναντα κεφάλαια να εξοφλήσωμεν εις ανάλογον χρόνον και διάστημα ανάλογον του εισοδήματος και του ποσού του χρέους ατόκως προς 6% ετησίως». Οι υπογράφοντες τη δήλωση, έλεγαν, επίσης, ότι αν οι δανειστές δεν δέχονταν τους όρους τους, τότε θα πουλούσαν τη σταφίδα τους σε ξένους εμπόρους για να ξεχρεώσουν τουλάχιστον τα χρέη τους προς το δημόσιο. Η δήλωση υπογράφτηκε από τους χωρικούς, Α. Δερβιτσιώτη, Στ. Δούσιο, Ανδρ. Παναγιωτακόπουλο, Κωνσ. Τσόπελα, Αθ. Παπασαββόπουλο, Π. Στασινόπουλο, Π. Δρυμπύλα, Ιωάννη Τριτσιμπίδα, Ανδρ. Μπαρέ και Μ. Δρυμπύλα.
Το σταφιδικό ζήτημα άρχισε να γίνεται το κίνητρο αναβρασμού των λαϊκών πνευμάτων που με τις βίαιες ή ειρηνικές ενέργειές τους, προσπαθούσαν να δικαιωθεί ο αγροτικός τους αγώνας. Μετά τα γνωστά γεγονότα της Βαρβάσαινας, που θεωρήθηκαν επανάσταση, ακολούθησαν και συλλήψεις των πρωταιτίων. Στις 16 Δεκεμβρίου 1895, έγινε η περιβόητη δίκη 20 κατηγορουμένων ως πρωταιτίων, από τους οποίους μόνο οι 5 αθωώθηκαν. Οι υπόλοιποι 15 δικάστηκαν από ένα έως ενάμισι χρόνο φυλάκιση ο καθένας και κλείστηκαν στις φυλακές. Έτσι έληξε το μεγάλο αυτό λαϊκό κίνημα του Πύργου και των περιχώρων για το σταφιδικό ζήτημα, που συντάραξε την Ηλεία.